Không chỉ có người Khmer, từ thời cổ đại, trên thế giới có nhiều nơi sử dụng mặt nạ trong các lễ hội hóa trang và nghi lễ cầu nguyện cho một vụ mùa bội thu, trị bệnh, xua đuổi tà ma… Với bà con dân tộc Khmer, các loại mặt nạ, mão thường được sử dụng trong các dịp lễ, tết truyền thống như Chol Chnam Thmay, Ok Om Bok, Đôn Ta... hay được trình diễn trong các loại hình nghệ thuật truyền thống Khmer như múa Rô Băm, múa Chhay Dăm, hát Aday, hát Dù Kê... Trong các nghệ thuật biểu diễn này của người Khmer, mão và mặt nạ là đạo cụ hóa trang để nhân vật nhập vai diễn.

Trong nhiều loại được sử dụng, mặt nạ trên sân khấu Rô Băm sinh động, giàu biểu cảm và đều được nhân cách hóa gây hứng thú cho người xem như mặt nạ Chằn (thể hiện hành vi, tâm địa độc ác), mặt nạ vua khỉ Ha Nu Man, ngựa Ma No Ni, chim thần Kơ Rích… Khi đã đeo mặt nạ, người diễn viên không còn là chính họ nữa mà hóa thân xuất thần trong nhân vật, nhất là làm sống dậy các nhân vật thần thoại. 

Trong các mặt nạ Rô Băm, mặt nạ Chằn là độc đáo nhất. Ở các ngôi chùa Khmer, Chằn thường đứng theo cặp đôi song song hai bên cổng chùa hoặc đứng xung quanh chánh điện. Được thể hiện dưới dạng người cao lớn với gương mặt hung dữ, Chằn có mắt trợn to, miệng rộng, lưỡi đỏ, răng nanh nhọn lởm chởm, đầu đội mũ hình tháp (Stupa), mình mặc giáp trụ, chân đi hài, hai tay chống lên cây trùy giống như kiểu tượng của thần Vishnu (thần bảo tồn) hay Dvarapala (thần hộ pháp) trong điêu khắc Đông Nam Á.

Còn trong các lễ nghi tín ngưỡng dân gian Khmer, hình ảnh Chằn được thể hiện với ước muốn xua đuổi điều dữ, đón sự an lành, may mắn trong đời sống. Chằn xuất hiện với chức năng như vị thần bảo vệ người dân, bảo vệ chùa và mang ý nghĩa cái thiện chiến thắng cái ác, chính nghĩa thắng hung tàn.

Những ngày lang thang trên đất Sóc Trăng, ngoài trải nghiệm dấu ấn văn hóa Khmer trong lối sống hằng ngày của người dân nơi đây, đặc biệt là kiến trúc của những ngôi chùa đẹp, tôi còn có dịp khám phá các loại hình nghệ thuật độc đáo như múa Rô Băm. Chiếc mặt nạ đã góp phần quan trọng để nhận diện tính cách nhân vật làm cho nghệ thuật biểu diễn này của người Khmer trở nên lung linh, rực rỡ mang đặc trưng văn hóa tộc người. Người diễn viên không còn là chính họ nữa mà hóa thân xuất thần trong nhân vật, làm sống dậy các nhân vật thần thoại, khi đã đeo mặt Rô Băm./.