Di sản - nền tảng cho công nghiệp văn hóa

Quảng Ninh là một trong những địa phương hiếm hoi của cả nước hội tụ hệ thống di sản phong phú và độc đáo bậc nhất, với 2 di sản thế giới - di sản thiên nhiên vịnh Hạ Long và Di sản văn hóa Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử; 641 di tích, trong đó có 8 di tích quốc gia đặc biệt, 56 di tích quốc gia, 101 di tích cấp tỉnh cùng 362 di sản văn hóa phi vật thể.

Nơi đây còn là vùng đất hội tụ, giao thoa văn hóa của 42 dân tộc anh em làm nên bức tranh văn hóa đa sắc màu, từ lễ cấp sắc của người Dao, hát Then - đàn tính của người Tày Bình Liêu, đến lễ hội Soóng cọ, lễ cầu mùa của người Sán Chỉ… Đây chính là "nguồn vốn văn hóa" đặc biệt, tạo điều kiện thuận lợi cho việc hình thành các sản phẩm công nghiệp văn hóa có sức lan tỏa mạnh mẽ.

Bên cạnh tài nguyên văn hóa, Quảng Ninh còn sở hữu vị trí địa lý chiến lược, nằm ở cửa ngõ vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, tiếp giáp Trung Quốc và các nước Đông Bắc Á - thị trường du lịch lớn của khu vực.

Hệ thống hạ tầng đồng bộ với sân bay quốc tế Vân Đồn, mạng lưới cao tốc hiện đại, cảng biển nước sâu đã tạo nền tảng vững chắc để các giá trị văn hóa - di sản được chuyển hóa thành sản phẩm công nghiệp văn hóa có khả năng tiếp cận thị trường trong nước và quốc tế.

Đặc biệt, sự chủ động trong chỉ đạo, điều hành của tỉnh đã tạo nên khung khổ chính sách đồng bộ, định hướng phát triển rõ ràng. Công nghiệp văn hóa, sáng tạo và dịch vụ văn hóa được xác định là một trong những mũi nhọn chiến lược, thể hiện quyết tâm biến tiềm năng thành động lực tăng trưởng bền vững.

Từ bảo tồn di sản đến kinh tế di sản

Thực tiễn cho thấy, Quảng Ninh đã từng bước đưa di sản trở thành nguồn lực phát triển. Công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản được chú trọng, nhiều giá trị văn hóa được nâng tầm, trong đó có những di sản đã được UNESCO ghi danh. Các loại hình văn hóa dân gian, làng nghề truyền thống, di sản của đồng bào dân tộc thiểu số được phục dựng, gắn kết hài hòa với hoạt động du lịch, tạo nên sức hấp dẫn riêng cho điểm đến.

Nhờ sự kết nối giữa bảo tồn và khai thác bền vững, giai đoạn 2020 - 2024, Quảng Ninh đón gần 60 triệu lượt khách, trong đó có 6,5 triệu lượt khách quốc tế; doanh thu du lịch tăng mạnh, đóng góp trên 10% GRDP. Những con số này cho thấy tiềm năng lớn của việc phát triển kinh tế dựa trên nền tảng di sản.

Cùng với đó, việc huy động nguồn lực xã hội được đẩy mạnh. Hàng trăm công trình văn hóa, du lịch, vui chơi giải trí do doanh nghiệp và người dân đầu tư đã góp phần hình thành không gian văn hóa đa dạng. Các thiết chế văn hóa công lập như bảo tàng, trung tâm triển lãm, liên hợp thể thao được quản lý, khai thác hiệu quả, trở thành điểm nhấn trong bức tranh văn hóa - du lịch của tỉnh.

Xác định đa dạng hóa sản phẩm là hướng đi then chốt, Quảng Ninh đã chủ động tổ chức nhiều sự kiện văn hóa, thể thao, du lịch quy mô lớn, mang tầm khu vực và quốc tế. Các lễ hội, festival, chương trình nghệ thuật, hoạt động giao lưu văn hóa không chỉ làm phong phú đời sống tinh thần của người dân mà còn góp phần quảng bá hình ảnh địa phương.

Bên cạnh đó, các sản phẩm OCOP gắn với bản sắc văn hóa địa phương ngày càng khẳng định vị thế trên thị trường. Tỉnh cũng đang triển khai đề án xây dựng khu công nghiệp văn hóa sáng tạo, hướng tới hình thành hệ sinh thái kết nối giữa doanh nghiệp - nghệ sĩ - công nghệ, thúc đẩy sáng tạo và gia tăng giá trị cho sản phẩm văn hóa.

Kích hoạt di sản bằng tư duy tổng thể, lấy sáng tạo và công nghệ làm động lực

Chia sẻ về định hướng phát triển kinh tế di sản trong thời gian tới, ông Nguyễn Việt Dũng - Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Ninh cho biết, để di sản thực sự trở thành nguồn lực phát triển, điều quan trọng nhất là phải có tư duy tổng thể, trong đó công nghiệp văn hóa, truyền thông số và lợi ích của cộng đồng, doanh nghiệp là ba trụ cột không thể tách rời.

Theo ông Nguyễn Việt Dũng, di sản chỉ "thức dậy" khi được kích hoạt bằng những mô hình sáng tạo, bằng công nghệ hiện đại và bằng các sản phẩm có giá trị gia tăng cao. Đây cũng là hướng đi phù hợp với Quảng Ninh - địa phương sở hữu hơn 600 di sản, trải rộng từ di sản thiên nhiên, lịch sử, tôn giáo, văn hóa đến di sản công nghiệp khai khoáng.

Những năm gần đây, Quảng Ninh đã chủ động chuyển từ cách tiếp cận bảo tồn thuần túy sang mô hình khai thác di sản có trách nhiệm, lấy trải nghiệm của du khách và lợi ích trực tiếp của người dân làm trung tâm.

Cách tiếp cận này được triển khai đồng bộ trên ba hướng lớn: đầu tư hạ tầng, quy hoạch không gian và hạ tầng số cho các khu vực di sản trọng điểm như Yên Tử, Bạch Đằng, Vịnh Hạ Long; phát triển các sản phẩm văn hóa - du lịch mới gắn với âm nhạc, ánh sáng, công nghệ trình diễn, tái hiện lịch sử, đưa di sản hòa vào đời sống đương đại; đồng thời thu hút doanh nghiệp tham gia sáng tạo sản phẩm, từ du lịch tâm linh, du lịch trải nghiệm đến các chuỗi sự kiện văn hóa quy mô lớn.

Song song với đó, tỉnh đẩy mạnh số hóa tài nguyên văn hóa, xây dựng kho dữ liệu mở, ứng dụng công nghệ trong thuyết minh, tham quan và quảng bá, kết hợp truyền thông số để mở rộng mức độ lan tỏa. Đây được xem là nền tảng quan trọng để công nghiệp văn hóa gắn kết chặt chẽ với di sản, hình thành các dòng giá trị mới.

"Tỉnh xác định kinh tế di sản không phải là một phân ngành nhỏ lẻ, mà là cấu phần trọng yếu trong cơ cấu kinh tế dịch vụ - du lịch của địa phương. Mục tiêu là biến di sản thành động lực phát triển mới, tạo giá trị kinh tế bền vững, đồng thời gìn giữ và lan tỏa bản sắc văn hóa Quảng Ninh", ông Nguyễn Việt Dũng nhấn mạnh./.